Passions just like mine...

Čini mi se da niko nije imao veću želju da edukuje svoju publiku i da sa njom jednosmerno komunicira putem svojih omota od Morrissey-a iz vremena The Smiths.
Znam da kod njih apsolutno ništa nije bilo slučajno. Svaki stih, svaki Marr-ov gitarski uzdah su indeksi koji otkrivaju ili kriju čitavu šumu referenci, mrežu simbola koju je teško odmrsiti bez dubokog uranjanja u more umetnosti filma, poezije, muzike i popularne kulture.
Sećam se koliko sam dugo odbijala da slušam Smiths. Osećala sam se kao da me ispituju dobar (Marr) i loš policajac (Morrissey). Inventivno/melodične teme su me privlačile dok me je Morrissey-ev vokal strašno odbijao i (sad smem da priznam) zbunjivao, delovao pretenciozno. Da nije bilo dobrog policajca u ovoj konstelaciji, verovatno sada ne bi razmišljala i pisala o omotima The Smiths i oni sigurno ne bi bili jedan od najdražih bendova koji su obeležili dug i bitan period u mom životu.
Muzika koju su stvarali The Smiths nije "na prvu loptu", kao što i njihovi omoti nisu "na prvu loptu". Od nekud poznate fotografije, karakterističnog filmskog šmeka, poznate ikone popularne i underground kulture, ljudi koje viđamo na ulicama, neupadljivo i diskretno čekaju da budu otkriveni i da nam time otkriju nove svetove. To je prava mala enciklopedija popularne kulture i filma koja otkriva finu strukturu jednog veoma autentičnog i istrajnog umetničkog izraza sakrivenog iza uobičajenog engleskog prezimena Smith(s).

The Smiths, The Smiths, 1984, Rough Trade dizajn omota: Morrissey, Kropovan kadar iz filma Flesh (Andy Warhol/Paul Morrissey)

Fotografije koje su dobijene zaustavljanjem filmske trake, odnosno ekstrakcijom samo jednog kadra koji čini tek 25. deo sekunde, ako su pažljivo izabrane, indeksiraju mnogo više od onoga što je vidljiv znak. Likovno specifične, obično jačeg kontrasta, deluju kao zamrznut pokret. Sam čin izdvajanja kadra iz određenog filma postaje sadržaj za sebe koji takva fotografija nosi i koji govori o stavovima, osećanjima i povezanosti onog koji je bira i filmskog ostvarenja, lika, izraza i izdvojenog trenutka. Svi ovi elementi gotovo uvek su povezani sa još mnogo drugih simbola i poput referenci iz neke litera ture upućuju na dalje veze koje sežu do samih korena popularne kulture. Možda je baš ova vrsta fotografije u prvom smislu reči pop - fotografija. Joe Dallesandro, Warholov superstar je bio Morrissey-ev izbor za prvi album The Smiths. Kadar je izdvojen iz filma Flesh koji je režirao Paul Morrissey u produkciji Andy Warhola i isečen, tako da se preko celog omota vidi samo torzo i mali deo lica glavnog glumca. Izbor je veoma zanimljiv jer prikazuje Dallesandra, gay ikonu 70-ih godina, kao pomalo naivnog i zbunjenog dečaka, povučenog u svoje misli, nevinog i ranjivog. Dallesandro je glumio u sva tri filma iz trilogije Flesh, Trash i Heat koji su postali kultni filmovi početka 70-ih, srušili mnoge granice i izvršili uticaj na filmove koji su kasnije snima ni. John Waters je povodom Dallesandrove uloge u filmu Flesh izjavio da je Dallesandro odličan glumac koji je zauvek promenio percepciju muške seksualnosti na filmu. Mnogi su ga smatrali izuzetno harizmatičnim i tvrdili da i muškarci i žene postaju dezorijentisani u njegovom prisustvu. U Lou Reed-ovoj pesmi "Take a Walk on The Wild Side" (rečenica koju su prostitutke govorile svojim potencijalnim mušterijama na njujorškim ulicama) pored ostalih likova iz Andy-evog Facrory-a - Holy, Candy, Sugar Plum i drugih, pominje se i Little Joe - muška prostitutka, koji je ustvari Dallesandro. Fotografija ove popularne underground a kasnije pop ikone, ta čnije njegove karlice u uskim farmerkama, koju je snimio Andy Warhol, nalazi se i na poznatom omotu albuma Sticky Fingers - Rolling Stones koji je proglašen za najbolji omot ploče 2003. na VH1. Ova i mnoga druga poavljivanja Dallesan dra u delima koja su izgradila popularnu kulturu, kao i aura koja prati njegov život i lik, čine deo sadržaja koji se krije iza izabranog kadra za omot The Smiths, tačnije, mnogo govore o samom činu izbora. Morrissey-ev odnos pre ma sopstvenoj seksualnosti koji se kreće od biseksualnog, homoseksualnog do aseksualnog i pokušaja objašnjavanja trećeg ili četvrtog pola, jasno je podcrtan izborom kadra u kome je Dallesandro - "živa skulptura, meso, prostitutka" a ustvari "ranjivi, problematični, delikventni mladić koji je samo želeo da ga neko voli". Njegov pogled i lice su sakriveni, kao kod deteta koje se zbog nečeg stidi. Izložen je pogledu posmatrača koji se ne susreće sa njegovim, spuštenih ruku i blago povijen, prepušten milosti i nemilosti društva, ljudi, moralista, koji mogu da rade sa njegovim mesom šta hoće. Pored toga, Morrissey je The Smiths "umrežio" sa Pop Art-om višestrukim nitima.

Ceo kadar iz filma Flesh iz kog je isečen deo za omot albuma The Smiths

Hatful Of Hollow - kompilacijski album, The Smiths, 1984. Rough Trade
Dizajn omota: Morrissey, Fotografija: Gilles Decroix

Fotografija je preuzeta iz specijalnog izdanja francuskog časopisa Liberation iz jula 1983. godine. Na njoj, nezainteresovan za objektiv kamere, inače nepoznat Fabrice Colette, postaje vizuelni index Jean Cocteau-a čiji crtež iz Le Livre Blanc nosi kao svežu tetovažu na levom ramenu. U kasnijim reizdanjima od 1987, omot je izmenjen tako da je fotografija prekadrirana, čime je deo gde se vidi rame i tetovaža odsečen a fokus stavljen na Fabrice-ov profil. Tim činom, on postaje čovek koji je toliko voleo Cocteau-a i koji se identifikovao sa njegovim crtežom a ne samo nepoznati čovek sa tetovažom. Morrissey-ev izbor ove fotografije ponovo stvara niz ukrštenih referenci od kojih je najočiglednija ona koja vodi do crteža iz Le livre blanc iz 1928. godine koja otvoreno "govori" o homofobiji. Kasnije kropovanje originalne fotografije bi moglo da liči na warholovsku kodifikaciju anonimnih likova koje je on učinio ikonama.

Još jedna nit učvršćuje vezu sa Cocteau-om a to je kadar iz filma Orfej na omotu singla This Charming Man iz 1983. godine.

Ilustracija iz knjige Le livre blanc, Jean Cocteau, 1928.

Meat is Murder , The Smiths, 1985, Rough Trade
Dizajn omota: Morrissey, Fotografija: sa plakata za dokumentarni film "In the Year of the Pig" Emile de Antonia

Kada gledam ovaj omot, pored toga što me oduševi eksplicitna poruka da je "meso ubistvo" podsetim se i školskih svezaka koje su na koricama imale fotografije Kim Basinger i koje smo baš uvek svi u razredu "obrađivali" docrtavajući joj brkove, ožiljke i tetovaže hemijskim olovkama. Na originalnoj fotografiji, na šlemu je pisalo "make war not love" a Morrissey ju je prepravio u pomalo detinjastom ali ne i neozbiljnom maniru. Dokumentarni film o ratu u Vijetnamu iz 1968. godine, sa čijeg je plakata originalna fotografija, je u vreme pojavljivanja (dok je sam rat bio na vrhuncu žestine) izazvao veoma burne reakcije koje su dovodile čak i do pretnji bombaškim napadima na bioskopske sale u kojima se prikazivao. Multiplicirana 4 puta, kao da pokazuje želju da se izjava ponovi više puta kao neka mantra koju treba usvojiti ali odaje i višedimenzionalnost ubistva o kome je reč. Morrissey je poznat borac za dobrobit životinja i vegetarijanac i odmah je jasno da je prvi sloj poruke usmeren u tom pravcu. Međutim, poruka bi mogla da bude usmerena i ka aseksualnosti, odricanju od telesnih užitaka u skoro monaškom maniru.
Sama fotografija vrlo naturalistično prikazuje mladića, surovo pretvorenog u surovu mašinu za pravljenje mesa koja je i sama (topovsko) meso. Trag dečije nevinosti se tek jedva nazire iz predatorskog lica i stava.

The Queen Is Dead - The Smiths, 1986. Rough Trade
Dizajn omota: Morrissey, Fotografija: deo kadra iz filma L'insoumis iz 1964. godine, režija Alain Cavalier

Poza, koju u ovom kadru zauzima Alain Delon, u trenutku kada je lik kog tumači u filmu (Thomas) rastrzan između zaljubljenosti u zarobljenu devojku i terorističke organizacije za koju radi, istrgnuta iz originalnog konteksta i postavljena na omot albuma, nosi potpuno drugačije konotacije. Zagledan u visine, sa rukama na grudima, Delon deluje kao da je u melanholičnom, pesničkom zanosu, ophrvan težinom ovozemaljskog sveta. Izbor fotografije iz ne toliko poznatog filma u kome Delon glumi čoveka koji je podeljen između patriotskih i ljubavnih osećanja, dopunjuje značenje fotografije. U kontekstu albuma koji se, pored ostalih tema, bavi odnosom prema državi, kraljevskoj porodici i tradiciji, moralom i tabuom, fotografija gej ikone, na čudnovat način povezane i sa njujorškom-Warholovom scenom (Niko je tvrdila da je otac njenog sina Delon), nastavlja kodiranje "Smiths-ovskog" jezika. Ostale putanje sa ovog albuma (kojih je, čini mi se najviše) vode do mnogih drugih filmova a najviše ka njujorškoj sceni - Naziv albuma je preuzet iz naslova drugog poglavlja knjige iz 1964. "Last Exit to Brooklyn" pisca Hubert Selby-a koja je postala klasik zbog oštrog opisa američke niže klase. Kniiga je svojevremeno izazivala kontraverzne reakcije zbog otvorenog govora o tabu temama (droge, homoseksualizam, bande, nasilje...). U poglavlju "Queen is dead" radi se o transvestitu koga brat izbacuje iz kuće i koji pokušava da privuče pažnju Vivien na narko-žurci. Lou Reed je u časopisu Guitar World izjavio da mu je Last Exit to Brooklyn omiljena knjiga.
Johny Marr je u jednom intervjuu otkrio da je za omot albuma Queen is Dead bio odabran kadar iz filma Who's That Knocking At My Door, Martina Scorsese-a iz 1967. godine, koji se bavi katoličkom krivicom i moralnom dilemom, ali je njihov zahtev odbijen.
Ako je prvobitni izbor bio kadar iz filma u kome se glavni junak bori razapet između ljubavi prema ženi i posvećenosti katoličkoj dogmi, onda postaje jasno da je izbor drugog kadra iz drugog filma bio rukovođen sličnim principom i da je ponovo sam čin ekstrakcije važniji od fotografije i njene likovnosti.
Fotografija je, kao i na ostalim omotima, svedena na jedan koloristički ton (zelena boja u ovom slučaju) čime se postiže efekat istrgnutosti iz jednog i premeštanja u drugi simbolički nivo.

Strangeways, Here We Come, The Smiths, Rough Trade, 1987. Dizajn omota: Morrissey, Fotografija: kadar iz filma "East Of Eden" Elia Kazan, u kadru - Richard Davalos

Fotografija je veoma zavodljiv medij koji uvek uspeva da ubedi posmatrača da je ono što prikazuje stvarno ili bar stvarno postojalo u nekom trenutku u prošlosti. Međutim, njena magija može da se oseti samo u onim slučajevima u kojima predstavlja i ono što nije vidljivo a čini suštinski deo sadržaja slike. Ta magija je kao i svaka, veoma krhka i nedostupna svakome. Kao što Morrissey u "Cemetery Gates" kaže : "There's always someone, somewhere with a big nose who knows..." - samo onaj ko želi i može da prati niti koje povezuju tragove popularne kulture, može da otkrije kodove koje ona koristi. Richard Davalos na fotografiji koja je isečena iz kadra filma "East Of Eden" Elia Kazana, ima blagi osmeh i skriva pogled od posmatrača. U kadru se nalazi i James Dean čije je vizuelno prisustvo iščezlo ovom obradom za omot albuma "Strangeways, Here We Come". Ovim veštim nestajanjem, nastaje magija slike u kojoj vidljivo "priziva" nevidljivo. Davalos u pomenutom filmu ima ulogu James Deanovog brata koji uživa svu ljubav njihovog oca za kojom Cal (Dean) čezne i za koju pokušava da se izbori. Time fotografija postaje simbol za univerzalnu, psihoanalitički interesantnu očinsku ljubav i poverenje.
James Dean koji se ogleda u omotu na kome je fotografija Davalosa, je jedan od Morrissey-evih heroja o kome je on napisao knjigu "James Dean Is Not Dead".

The World Won't Listen (kompilacijski album), The Smiths, Rough Trade, 1987.
Dizajn omota: Morrisey, Fotografija: Jurgen Vollmer iz Rock 'N' Roll Times: The Style and Spirit of the Early Beatles and Their First Fans

Gotovo sve fotografije na omotima The Smiths imaju sličan pristup muškom portretu, čak i u ovom slučaju, kada se radi o life snimku gde je prikazana grupa mladića. Na svim fotografijama likovi izbegavaju pogled posmatrača ili gledaju u nekom drugom pravcu. Atmosfera mladalačkog bunta, izgubljenosti i usamljenosti probija iz ove skoro filmske scene. U centru kadra je mladić čija je poza vrlo slična onoj u kojoj je Fabrice Colette na omotu Hatful of Hollow. U kasnijim varijantama omota, originalna fotografija je isečena tako da lice ovog mladića zauzima ceo format. Morrissey je na jednom forumu izjavio da je bio zgrožen ovom intervencijom koja nije imala nikakve veze sa originalnom idejom. Ovo je potpuno razumljivo, jer izdvajanje jedne figure iz kompozicije ublažava koncept predstavljanja duha generacije anonimnih, buntovnih i zbunjenih pubertetlija.

Prekopavanje po fotografijama i filmskim kadrovima sa omota The Smiths je slično plivanju kroz vrtlog koji uvlači svom snagom sve dublje u tkivo strasti i savremene umetnosti i kulture. Mislim da su retki slučajevi ovako temeljnog intelektualističkog ogoljavanja pred publikom "velikih noseva". The Smiths omoti su prava definicija pop-fotografije.

"...all those people all those lives where are they now?
With loves, and hates and passions just like mine they were born and then they lived and then they died...
"The Man Who Came To Dinner, 1942, režija William Keighley, scenario J. i G. Epstein po brodvejskoj predstavi

Cemetery Gates - Queen is Dead, The Smiths, 1986.